Blog
Vertrouwen is goed, maar controleren is beter? Echt?
Boekhoudschandalen, de vuurwerkramp in Enschede, de cafébrand in Volendam, ze hebben één ding gemeen. Het oerwoud aan regels en controles in ons land werd nog verder uitgebreid. Dat oerwoud strekt zich uit over alle aspecten van de samenleving. Mensen met een uitkering moeten aan zoveel regels voldoen, dat ze heel voorzichtig zijn geworden om bijvoorbeeld vrijwilligerswerk te gaan doen. Accountants krijgen vanuit de toezichthouders zoveel eisen en regels opgelegd dat ze meer tijd kwijt zijn aan het vervolmaken van het dossier dan aan het uitvoeren van controlewerkzaamheden. De regering geeft de gemeenten meer ruimte om eigen beleid te maken en uit te voeren in het sociaal domein, maar de eerste aanvullende regelingen (beschut werk) die de vrijheid weer beperken zijn alweer ingevoerd.
Kortom, de verstikkende jungle van regels en controles breidt zich steeds verder uit. Het falen van het individu leidt tot een verzameling nieuwe regel-lianen die hele sectoren raken. De systeemwereld is overgroeid door de jungle en kraakt in zijn voegen.
De systeemwereld is ooit ontstaan om organisaties op een beheerste manier in staat te stellen hun doelen te realiseren en de mogelijkheid te geven tijdig bij te sturen. Doelrealisatie stond daarbij voorop. Inmiddels lijkt het erop dat de systemen belangrijker zijn dan het doel. Een doel is alleen nog maar een doel als het te vangen is in kritieke succesfactoren, ingebed kan worden in processen en beheerst wordt door kwaliteitscontroles, interne controles, verbijzonderde interne controles en externe controles. Dit alles vanuit de illusie dat het mogelijk is een alziend systeem van controles te bouwen waardoor alles altijd goed gaat, of in elk geval tijdig bijgestuurd wordt.
Helaas.
Maar zie, heel zachtjes komt er een ander geluid, als een zacht, zomers briesje. Een briesje dat misschien het best wordt weergegeven door een woord: vertrouwen. Vertrouwen ondersteund door bepaalde, gerichte vormen van controle. Controle die niet alleen bestaat uit het afvinken van lijstjes, maar vooral ook uit het nagaan of er nog steeds sprake is van gedeelde belangen. Immers, zolang 2 partijen een gezamenlijk belang hebben of op zijn minst belangen die op elkaar aansluiten, zullen zij zich inzetten op een wijze waar beiden voordeel van hebben. Pas als dat gezamenlijk belang er niet meer is, zullen één of meer partijen opportunistisch gedrag gaan vertonen en verdwijnt het gezamenlijke voordeel.
De kans is groot dat u dit leest terwijl u een checklist aan het afwerken bent, of dat u informatie voor iemand aan het verzamelen bent zodat hij of zij een checklist kan afwerken. De kans is nog groter dat u nog liever vandaag dan morgen van die controles af wilt en eindelijk (weer?) het werk kunt doen dat u leuk vindt. Maar hoe?
Er zijn al voorzichtige experimenten, waarbij bijstandsgerechtigden minder streng gecontroleerd worden. Dit vanuit het vertrouwen dat iemand die aan de zijkant staat, intrinsiek al zijn best zal doen (vrijwilligers-)werk te krijgen en zo een bijdrage aan de samenleving te leveren. Waarbij de controle bestaat uit het periodiek aangaan van het gesprek om vast te stellen dat beide partijen nog steeds het gezamenlijk belang van het vinden van werk steunen. Want vertrouwen is goed, maar ondersteund door controle wordt het nog beter. Maar dan wel een nieuwe vorm van controle.
Roel van den Bersselaar is partner bij Adlasz B.V., de adviseur voor het lokaal bestuur en sociaal domein.